Trở Lại 1986 Ta Làm Lại Cuộc Đời Từ Bán Cá Khô

Dưới ánh đèn dầu leo lét, bóng ông Ba in dài trên nền đất lạnh. Trước khi đụng đến con dao bén, ông không vội vã mà lặng lẽ lấy ra một chiếc mâm nhôm đã ngả màu thời gian, rồi bắt đầu bày biện lễ cúng tổ một nghi thức không thể thiếu trước mỗi lần g·iết heo, như một cách vừa bày tỏ lòng thành với nghề, vừa cầu mong mọi sự hanh thông, an toàn.

Trên mâm lễ, ông đặt một chén gạo trắng tinh, một chén muối hột, ba nén nhang đã được vê thẳng tắp, một ly rượu đế nhỏ và một ít trầu cau. Bên cạnh đó là con dao phay đã mài bén từ khuya, nằm song song với một khúc mía lau biểu tượng của sự ngọt lành, thuận lợi. Tất cả đều được sắp xếp ngay ngắn, tươm tất, thể hiện sự kính cẩn, chu toàn.

Ông Ba đứng thẳng người, hai tay chắp trước ngực, mắt khẽ nhắm lại. Dưới hơi thở đều đặn, ông khấn vái tổ nghề, khấn ông bà phù hộ cho công việc g·iết mổ hôm nay được suôn sẻ, con heo đi nhẹ vía, thịt tươi, huyết ngọt, không xảy ra sơ suất. Giọng ông trầm khàn, nhưng đầy uy nghiêm, như hòa cùng với làn khói nhang mờ ảo bay lên trong đêm tĩnh mịch.

Cúng xong, ông thắp ba nén nhang, cắm vào bát gạo giữa mâm. Một luồng gió nhẹ thổi qua, làm ngọn lửa đèn dầu chao đảo. Nhưng ánh mắt ông Ba vẫn bình tĩnh, kiên định, như một người từng trải, từng sống trọn đời với nghề, gắn bó với từng phiên chợ sớm, từng con dao sắc và từng lần tiễn đưa một kiếp heo về với đất trời.

Khi lễ cúng tổ vừa kết thúc, khói nhang còn bảng lảng bay trong gian bếp, thì cũng là lúc kim đồng hồ vượt qua mốc 11 giờ rưỡi đêm. Bóng tối ngoài sân dày đặc, chỉ được xé nhẹ bằng ánh đèn dầu lờ mờ và ánh lửa bập bùng từ bếp củi. Nguyễn Văn Tân lặng lẽ bước ra hiên, tay áo vẫn còn xắn vội, giọng khàn đặc:

"Ba, chuẩn bị xong chưa?"

Hắn hỏi vậy chứ trong lòng thừa biết, từ lúc hắn còn đang mơ màng thì ông Ba đã dậy, sắp đặt đâu vào đấy hết rồi. Nhưng đó là một cách khởi đầu, như một lời báo hiệu với thần linh, với không gian tĩnh mịch rằng: người sống đã sẵn sàng.

Ông Ba ngẩng lên từ bên mâm dao kéo, giọng trầm:

"Mày kêu thằng Tư với thằng Năm dậy đi. Con heo này lớn, mà lại là heo nái chín lứa. . . bữa nay coi bộ không lành đâu."

Vừa nói, ông vừa với lấy chai rượu nếp trắng đặt cạnh mâm lễ, cẩn thận rót ra một chén nhỏ, tưới ba giọt trước bàn thờ tổ nghề người giữ vía cho đám đồ tể xưa nay. Rồi ông mới cầm chai rượu lên, thẳng tiến về phía chuồng heo, từng bước chân chậm rãi, trĩu nặng cả một niềm tin lẫn sự dè chừng.

Trong chuồng, con heo nái vẫn nằm bất động, nhưng đôi tai khẽ giật, mũi phập phồng nghe ngóng. Nó không kêu, không cựa, nhưng ánh mắt lại không hề ngây dại. Đó là ánh mắt của một sinh linh già dặn, đã trải qua hơn chín lứa sinh nở, như hiểu rõ vận số của mình đang đến gần.

Trong nghề g·iết mổ, người ta vẫn kiêng nói to, kiêng cười đùa, nhất là khi phải hạ sát một con nái đẻ trên chín lứa. Bởi theo quan niệm dân gian, những con heo này đã "dính cốt" nghĩa là linh khí trong người chúng đã hóa dày, trở thành giống heo "có căn" . G·i·ế·t chúng không khéo, chẳng những heo vùng dậy làm b·ị t·hương người, mà vía dữ còn bám lấy, gây tai họa lâu dài cho thợ g·iết.

Ông Ba biết điều đó. Gần bốn mươi năm cầm dao, ông chưa bao giờ xem nhẹ những thứ người đời cho là mê tín. Dao mài bén chưa đủ, lòng người cũng phải vững. Mỗi lần xuống tay là một lần dằn lòng, một lần khấn thầm để được tổ nghề độ vía, giữ cho thân tâm an lành. Vì ông biết, con vật càng thông linh, thì con người càng phải kính cẩn. Mà đêm nay, không khí quanh chuồng heo như đặc lại gió không thổi, mà lá cây ngoài vườn vẫn run nhẹ. Như thể âm khí đâu đó đang dần tụ lại, chờ một khoảnh khắc chuyển mình giữa sự sống và c·ái c·hết.

Trong ánh sáng chập chờn của ngọn đèn măng xông, không gian trước chuồng heo phủ lên một lớp u tịch mơ hồ, như thể nơi đây không còn là sân sau của một căn nhà tranh vùng quê nữa, mà đã hóa thành một cõi ngưỡng giữa âm và dương. Gió đêm nhè nhẹ thổi qua hàng chuối sau vườn, mang theo mùi khói nhang thoảng thoảng, quyện với hương rượu nồng nàn, lan tỏa trong không khí một cách huyền hoặc.

Con heo nái nằm dài trong chuồng, mình mẩy vạm vỡ, thân hình đồ sộ thở hổn hển từng nhịp, như thể mỗi hơi thở là một lần đếm ngược với cõi trần. Hai tai nó giật nhẹ, mũi chun lên liên hồi. Dưới ánh đèn mờ, ánh mắt nó ánh lên vẻ ngơ ngác, như vừa sợ hãi, vừa cam chịu. Những người từng sống lâu với nghề g·iết mổ thường nói: "Heo khôn lắm! Trước khi c·hết, nó đều biết."

Ông Ba bước tới, tay cầm một chén rượu trắng mới rót từ chai rượu nếp hạ thổ để cạnh bàn thờ tổ. Mặt ông nghiêm trang, không một nụ cười, không một tiếng động thừa thãi. Bộ áo bà ba nâu đã cũ nhưng sạch sẽ, tóc bạc lưa thưa hắt bóng dài dưới nền đất. Ông ngồi xuống bên con vật, bàn tay chai sạn nâng đầu nó lên. Con heo không kháng cự, chỉ khẽ run nhẹ. Ông nghiêng chén, rót vào miệng nó một ngụm rượu. Rượu tràn ra mép, nhỏ xuống đất, sôi lách tách như những lời linh thiêng vừa được gửi về đất trời.

Ông ghé sát vào tai con heo, thầm thì như thể đang trò chuyện cùng một linh hồn sắp rời xác:

"Thôi nghe con. . . uống một ngụm cho ấm lòng. Tao xin mày đừng oán hờn, đừng đau đớn. Nếu có kiếp sau, cầu cho mày được làm người, được sống đời sung sướng hơn đời heo này. Hết nợ rồi. . . nhẹ bước mà đi."

Giọng ông trầm thấp, có phần nghẹn lại nơi cổ họng, nhưng từng lời đều đượm đầy thành kính. Mắt ông vẫn không rời ánh mắt con vật. Khoảnh khắc ấy, ông không phải là một đồ tể nữa, mà là người tiễn đưa. Là người cầu siêu.

Đứng lên sau lời khấn, ông Ba gọi khẽ:

"Tân! Kêu thằng Tư với thằng Năm ra phụ. . . con heo này nặng lắm, ba một mình không làm nổi."

Nguyễn Văn Tân vội vã chạy vào trong gọi hai đứa em. Cả ba anh em bước ra sân, im lặng bước vào vị trí đã quá quen thuộc từ bao mùa g·iết heo trước. Không ai nói một lời, chỉ có tiếng bước chân lạo xạo trên nền đất và tiếng xào xạc của lá chuối ngoài vườn.

Ông Ba đưa tay rút con dao lớn giắt nơi thắt lưng. Lưỡi dao sáng lấp loáng dưới ánh đèn, sắc đến độ ánh lên những đường lạnh lẽo như sắt thép có hồn. Ông không vội vàng. Trước khi xuống tay, ông ngẩng đầu nhìn bàn thờ tổ đặt ở góc sân, nơi bày biện một dĩa trầu cau, ba nén nhang đang cháy dở, một chén rượu và vài lát thịt heo sống. Ông khẽ cúi đầu, như một lời xin phép.

"Con dao này là dao tổ. Xin tổ nghề cho con tay vững, mắt sáng, dao bén như ý. Cầu cho mọi sự suôn sẻ, người sống không mang nghiệp, vật hiến không oán thù."

Rồi ông bước tới, một tay ghì đầu con heo, tay kia cầm chắc con dao. Trong nháy mắt, lưỡi dao chém xuống, gọn gàng, dứt khoát. Một đường cắt chính xác ngay huyệt cổ, máu bắn vọt ra, đỏ thẫm, b·ốc k·hói nghi ngút trong không khí se lạnh. Tiếng con heo rú lên một tiếng ngắn, rồi im bặt. Nó quằn quại trong vũng máu, chân co giật từng hồi, nhưng ánh mắt đã đờ đẫn, như thể linh hồn đã rời xác trước cả khi thân xác kịp phản ứng.

Bên cạnh, mẹ hắn đã chuẩn bị sẵn một thau nước nóng nghi ngút khói. Hơi nước bốc lên mờ mịt, quyện với khói nhang và hơi rượu, tạo nên một khung cảnh thiêng liêng đến rợn người. Dưới ánh sáng của đèn dầu, trong tiếng rì rào của gió và tiếng lửa reo tí tách, buổi g·iết heo đêm ấy không chỉ là một công việc sinh kế, mà còn là một nghi thức nơi con người sống chung với nghiệp sát, mà vẫn giữ được một chút nhân tình, một chút tâm linh giữa đời thường khắc nghiệt.